03.1998.
Helsareyði og Bringureyði
Ein 76 ára gomul feiltulking ger, at fólk ikki kenna munin á bringu - og helsareyða.
við
Tann 18. mars 1998 hevði eg eina grein í Dimmalætting, hvar eg skrivaði
um bringureyða. Fleiri fólk ringdu til mín og greiddu frá, at tey høvdu sæð
bringureyða í stórkavanum í byrjanini av mars og sostatt er greitt, at onkur
bringureyði hevur verið at sæð kring landið síðsta vetur. Men tað sum gjørdi
meg ikki sørt bilsnan var, at umleið helmingurin av teimum ið ringdu, kallaðu
fuglin bringureyða, meðan hin helmingurin søgdu hann eita helsareyða! Ein ið ringdi, segði hann enntá eita robin,
ið er tað enska navnið á fuglinum. Latið okkum tí hyggja at, hvussu bringureyði
eitur í grannalondum okkara, og her greiða frá, hvussu útsjónd hansara er:
Bringureyði eitur rødkælk
og rødhals á donskum, robin á enskum, rødstrupe á norskum og rødhake á svenskum
máli (gamla svenska navnið var Rödbröst).
Bringureyði hoyrir til spurvafamiljuna, og er umleið
Helsareyði. Longu í
"Færøernes Fuglefauna" í 1862 skrivaði Müller sýslumaður um Helsareji, meðan føroyska navnið
bringureyði ikki finst í bókini, hóast fuglurin er umrøddur við latínskum
heiti.
Á donskum eitur hann odinshane, á enskum red-necked Phalarope, á norskum
svømmesnipe og á svenskum Smalnäppad Simsnäppa. Mikkjal á Ryggi kallar fuglin
ávikavíst helsareyði og so "polladunna", sum helst er navn, ið stavar
har vestri frá. Nólsoyingar kalla fuglin "sildahøna".
Helsareyði er umleið
Eins og myndirnar sýna og teksturin sigur, so líkjast hesir báðir
fuglarnir als ikki. Nøvnini kunnu tó møguliga gera fólk í ørviti.
Í 1921 gav Jacob Dahl próstur út "Halgisøgur". Har kundi ein
lesa tað hugvekjandi góðu søguna "Helsareyði", sum hann hevði týtt úr
svensku søguni "Fågel Rödhake" eftir rithøvundanum Selmu Lagerløf. At
ein feiltulking her er komin fyri, er heilt víst. Møguliga kendi Jacob Dahl
hvørki helsareyða ella bringureyða, og óvist er enntá, um navnið bringureyði
fanst tá.
Selma Lagerløf hevði heilt víst fuglin bringureyðan í huganum, tá hon
skrivaði søguna um henda lítla fuglin, ið fekk bringuna litaða reyða av einum
blóðdropa, sum hann fekk á seg, í tí hann hálaði eina torn úr andlitinum hjá
Jesusi, ið kom berandi krossin við tornakrúnu á høvdinum.
Hvørji jól sita eg og mong onnur og hoyra hesa framúrskarandi góðu
søguna, og fá munnu tey verða, ið ikki kenna hana. Tá tað nú er greitt, at
helmingurin av føroyingum kalla bringureyða fyri bringureyða, meðan hin
helmingurin kallar bringureyða fyri helsareyða - uttan at kenna fuglin, ið
eitur helsareyði, skjóti eg upp, at bæði nøvnini verða nýtt til bringureyðan,
meðan helsareyði so antin fær navnið sildahøna ella polladunna. Hvat heldur
lesarin?
Tekstur
til mynd 1: Bringureyði
Myndatakari:
Tekstur
til mynd 2: Helsareyði
Myndatakari: